آدرس:رازنامه
منبع:چالشهای حرفه حسابرسی در ایران
چالشهای حرفه حسابرسی در ایران
این مقاله توسط مدیریت این شرکت در روزنامه های عصر اقتصاد ،سرمایه ومجله بورس به چاپ رسیده است .نقل مطالب با ذکر ماخذ ان اشکالی ندارد چرا که یکی از اهداف این شرکت توسعه دانش حسابداری وحسابرسی اعضاء حرفه می باشد.
از عمر حرفه حسابرسی در ایران نیم قرن می گذرد اما در این دوره حرفه فراز ونشیب های زیادی بر خود دیده است. زمانی توسط انقلابیون(که برخی از اعضاء حرفه نیزشامل آنها می شوند) منحل شده وزمانی دست نوازش بر سر وگردن حسابرسان کشیده شده ودوباره آنها را فراخوانی کردند. . با این حال حرفه توسط برخی پیشکسوتان حفظ شده وبه حیات خود ادامه داده است ودر حال حاضر پس از چند سال از تشکیل جامعه 1500 نفر عضو دارد. در بند الف این مقاله به طور اجمالی نظری داریم بر چالشهای حرفه حسابرسی که از درون حرفه ومسایل آن ناشی می شود. هر چند که برخی از دسته بندی های ما می تواند چالش های محیط بیرونی نیز تلقی شود اما مطالعه کامل بند الف با بند ب شاید کمی نگرشهای شکل گرفته در نگاه اول را تعدیل کند. علی ایحال به این نکته نیز اذعان داریم که این سیاه مشقی بیش نیست که صرفا در جهت مکتوب کردن ذهن واره های موجود تهیه وتنظیم شده است.
الف)چالشهای درونی:
1-چالش مقررات وقوانین در اجرا:
یکی از چالشهای اساسی حسابرسان در حسابرسی صورتهای مالی مجموعه مورد رسیدگی قوانین ومقررات حاکم بر عملیات مالی صاحبکار است، به گونه ای که از انطباق رویه ها ومقررات به کار گرفته شده با آنچه که در صورتهای مالی ارایه شده است اطمینان حاصل شود. وجود قوانین ومقررات وبخشنامه های مختلف در طول دوره های زمانی بلند مدت (شامل قوانین مالیاتی وبرنامه های توسعه و. . )وکوتاه مدت (شامل بودجه های سالانه وبخشنامه ها ومصوبه هاو. . . ) موجبات پیچیدگی رسیدگی به صورتهای مالی صاحبکاران را موجب می شود. به هرحال حسابرسان هم توانایی هایی خارج ازمحدودیت های انسانی خود، نمی توانند داشته باشند ولذا خواستن اینکه آنها به کلیه قوانین اشراف داشته باشند خواسته ای غیر معقول است. لذا همواره این ریسک وجود دارد که حسابرسان به نادرست قوانین را تفسیر کنند ویا تاثیر آن را در گزارش خود نسنجیده ونادیده گرفته باشند. برخی ممکن است این را به عنوان مشکل بیرونی حسابرسی قلمداد کنند اما از این منظر که در زمان اجرا نیروها یا کاملا به قوانین اشراف ندارند ویا اینکه آموزش های کافی در این خصوص ندیده اند اجرا و نتیجه گیری کار را برای حسابرسان مشکل می کند.
2-چالش نیروی انسانی وسیستم مدیریت منابع انسانی:
یکی از مشکلات حرفه، بحث دستمزدهای پایین نیروهای کار در موسسات حسابرسی است به گونه ای که بیشتر نیروی این حرفه پس از چند سال کسب تجربه احساس می کنند که تلاش وکوشش آنها به تناسب از لحاظ مالی جبران نمی شود و لذا از حرفه به سمت مشاغل حسابداری ومدیریت مالی نقل مکان کاری می کنند. به گونه ای که اختلاف حقوقی بعد وقبل از ترک موسسه به صد درصد ویا بیشتر نیز می رسد بدین ترتیب اکثریت افراد شاغل در این حرفه در پنج سال اول کاری خود، که بیشترین بار کاری موسسات حسابرسی وآموزش به نسلهای بعدی را به دوش می کشند، از حرفه خارج می شوند و با بررسی حرفه می توان دید که،در طول یک دوره بلند مدت، حرفه تقریبا با نسبت ثابتی از افراد حرفه به بقاء خود ادامه می دهد. لذا نسبت افراد در هرم مدیریت یک موسسه حرفه ای به طور تقریب و تحقیق ثابت بوده وشریک جدید مگر با رضایت خانواده متوفی وبه جهت انطباق با اساسنامه جامعه پذیرفته و وارد ترکیب مدیریتی شرکت شود. با این توصیف موسسات استراتژی مشخصی در خصوص رشد وتوسعه بنگاه خود توسط نیروی انسانی مشغول به کار موجود خود نداشته و اگر خواسته باشیم این موسسات را در انطباق با آیین رفتار حرفه ای مورد بررسی وکنکاش قرار دهیم در بسیاری از موارد حتی با ظرفیتی بیشتر از آنچه که آیین رفتار حرفه ای تعیین کرده به کار مشغول هستند (معمولا موسسات دارای حجم کاری بالا وشناخته شد، شامل این عدم انطباق هستند).
3-چالش کیفیت حسابرسی:
این موضوع که حسابرسان از دانش آموزش وتجربه متفاوتی نسبت به همکاران حرفه ای دیگرخود برخوردارند چیز عجیبی نیست. در دنیا نیز برخی از موسسات حسابرسی صرفا در ارایه خدمات حسابرسی به صنایع خاصی متبحر شده اند وآموزش های لازم در این خصوص را در برنامه کاری خود دارند. اما موضوع آن در ایران متفاوت از دیگر مکآنهاست چرا که حسابرسان این خطه در همه نوع حسابرسی وصنعت خبره اند وادعا نیز دارند. این ادعا با توجه به اینکه چند سالی از تاسیس جامعه (هر چند که اکثریت از کسانی هستند که سالها در سازمان حسابرسی به عنوان بی رقیب ترین نهاد حرفه ای قبل از تشکیل جامعه شناخته شده بود) نمی گذرد ووضعیت آموزش حرفه ای مستمر نیز در حرفه به طور منسجم شکل نگرفته جای تردید را باقی نمی گذارد که سطح سواد وآموزش در موسسات مختلف بوده ودر غیاب عدم ارتباط فکری وگروهی منسجم در شرایط موجود مشکلات سطح کیفیت حادتر می شود. این چالش صرفا به موضوع نبود چارچوب ودستورالعمل جامع ومناسب در خصوص نیازهای روبه افزایش جامعه (اجتماع) از خدمات متنوع ومتعدد حرفه ای از افراد حرفه محدود نمی شود بلکه مسایل مالی وهزینه ومنفعت در اجرای برنامه ها ودستورالعمل های موجود نیزسد راه موسسات برای ارتقاء کیفیت در موسسه تحت مدیریت خود شده است.
4-چالش آموزش وفراگیری اندک:
از جمله مواردی که در کاهش کیفیت پروند های حسابرسی و درنهایت کاهش تاثیر گذاری استانداردهای حسابرسی بر ارایه گزارش ورفتار حسابرسان موثرند بحث آموزش وفراگیری اندک با توجه به تحولات حرفه ونیازهای فزاینده جامعه به خدمات متنوع اعتباردهی است (که از اقلام مالی گرفته تا غیر مالی را نیز شامل می شود)هر چند که این موضوع اخیرا با شدت بیشتری توسط جامعه حسابداران رسمی دنبال می شود ویکی از ملاکهای رتبه بندی وپذیرش کار و همچنین نظارت کیفی اعضاء در نظر گرفته شده است اما باز هم نیاز به همت تمامی اعضاء در اعتلای خدمات حرفه ای وهمکاری وهمفکری آموزشی در راستای رفع نیاز افراد حرفه احساس می شود. بر قرار بودن جلسات اختیاری ومستمر در خصوص مسایل حرفه ای وآموزشی به صورت خود جوش طی هر هفته که به صورت گفتارهای طرح مساله و حل مساله به صورت گروهی در مکان مشخص شده ای تشکیل یابد می تواند به تقویت این نظام خود انتظام کمک کند.
5-چالش عدم ثبات درآمدی وبحث رتبه بندی :
یکی از چالشهای موجود بر سر راه موسسات حسابرسی تازه شکل گرفته عدم توان رقابت با موسسات قدیمی موجود در حرفه ولذا کاهش حاشیه سود درآمدی به توجه به تشکیلات سازمان یافته موسسات در چارچوب اساسنامه جامعه حسابداران رسمی است. این عامل خود سبب شده که طیف رقبای پر قدرت جهت کسب سهم بیشتر از بازار حسابرسی به تکاپوی بیشتر برای باز کردن بحث رتبه بندی موسسات خود توسط جامعه باشند تا به این ترتیب دامنه رقابت بر موسسات ناشناخته را تنگ تر کرده وسهم بازار خود را افزایش دهند. از طرفی موسسات ناشناخته نیز به جهت اینکه خود را از لحاظ حرفه ای برابر با دیگر رقبا می دانند خواهان آزادسازی اطلاعات موسسات خود به توسط جامعه به صورت کلی (نه ارایه شفاف جزییات موسسه وتوانایی های آن) هستند. لذا یکی از وظایف جامعه که به نظر می تواند مورد پسند طرفین باشد بحث اطلاع رسانی اطلاعات موسسات حسابرسی است ونه رتبه بندی موسسات چرا که همانطور که ذکر شد افراد این حرفه همه خود را از لحاظ حرفه ای یکسان با دیگران می بینند وانجام رتبه بندی ضمن ارایه اطلاعات غلط به مشتریان گزارشات حسابرسی، دامنه رقابت را بر موسسات کوچک تنگ تر می کند واین خوشایند طیف زیادی از این موسسات نیست. با این توصیف آزاد سازی اطلاعات ورتبه بندی بیشتر به نفع موسسات بزرگ حسابرسی تمام می شود تا کوچک واین عمل برای گسترش حرفه ای گری لازم است. از سویی بایستی مواظب این موضوع نیز بود که رتبه بندی به انحصار در حرفه ختم نشود دغدغه ای که برخی از حسابرسان حرفه ای به کوتاهی از کنار آن نخواهند گذشت.
6-چالش استانداردهای ناکامل ونا تمام واظهار نظر مطلوبیت صورتهای مالی:
استانداردهای حسابداری ایران برگرفته ناتمامی از استانداردهای بین المللی است به گونه ای که در برخی از موارد بایستی تحقیق کاملی در خصوص شرایط اقتصادی سیاسی وفرهنگی کشور صورت می پذیرفت وبعد استاندارد عمومی واجرایی می شدودر برخی موارد نیز استانداردی ارایه نشده است. اما کمیته تدوین زحمت این کار را به خود نداده واستانداردهایی بدون توجه به چرخه های کوتاه وبلند مدت اقتصادی ویا شرکتهای بزرگ وکوچک وضع کرده است. لذا برخی از افراد حرفه به شدت با استانداد های موجود (عمدتا خصوصی ها) مخالفت می کنند (که ممکن است جنبه سیاسی نیز داشته باشد) ودر هر یک از انجمن های موجود نیز زمزمه هایی مبنی بر تشکیل کار گروه های تدوین استاندارد به عنوان رقیب استانداردهای موجود شنیده می شود. (اما معلوم نیست قرار است استانداردهای انجمن های مذکور توسط کدام نهاد مهر تایید جهت اجرا بخورد)با این توصیف درستی اظهار نظرهای کنونی حسابرسان در خصوص انطباق با استانداردهای حسابداری (به دلیل ناتمامی وناکاملی) وحسابرسی مورد تشکیک برخی از افراد حرفه است. استاندارهای سرمایه گذاریهای بلند مدت، تلفیق واستاندارد 340و. . . از جمله مواردی است که مورد مناقشه اعضاء حرفه است. علاوه بر این نبود استاندارهای مناسب برای صنایع خاص کیفیت گزارشگری در این موسسات را زیر سوال برده است(نظیر بانکها وبیمه ها ومعادن). اما نکته ای که نباید از کنار آن گذشت این است که تدوین استاندارد فرایندی طولانی مدت محسوب می شود واز جمله پیششرط اساسی برای بهبود کیفیت استانداردهای حسابداری و حسابرسی، مشارکت اکثریت حرفه ای ها وکنندگان موسسات بازگانی وتجاری (که می تواند اطاق بازرگانی ویا وزارت صنایع کننده ای در آن داشته باشد) است.
7-چالش رابطه سالاری وپیوند طبقاتی ومحوریت افراد تا موسسات:
موسسات حسابرسی به صورت تضامنی تشکیل و افراد حاضر در آن محوریت سود آوری وانعقاد قرارداد موسسه را موجب می شوند. بنابراین روابط ومحوریت طبقاتی در اخذ کار بسیار مهمتر از نام واسم شرکت است. اسم موسسه می تواند یک سرقفلی برای موسسه محسوب شود آن هم تا زمانی که آن شخص به عنوان سهامدار وشریک در آن موسسه حضور فعال داشته باشد. بنابراین قراردادها جایی اجازه ظهور می یابند که شخص در آن موسسه حاضر باشد ومهم نیست که نام موسسه چیست ویا چه خواهد شد. این موضوع به نوعی بزرگ کردن نام یک موسسه را وارزش بخشیدن به آن را در قالب عنصری به نام سرقفلی غیر ممکن می سازد یک استثنا براین امر وجود دارد وآن هم با تجمع وادغام چندین شریک در یک موسسه حرفه ای.
8-چالش مناقصه واستعلام :
کار حرفه ای با مناقصه منافات دارد. ممکن است در حال حاضر شما به صورت رسمی در جایی مشاهده نکنید که برای یک کار حسابرسی، سازمان یا شرکتی موضوع را به مناقصه گذاشته باشد اما در عمل صاحبکاران از شرکتهای مختلف استعلام می گیرند. استعلام از موسسات حرفه ای اجحاف بر حرفه وامکانی به صاحبکاران برای کوچک کردن حرفه ای ها وخوار شمردن آنهاست. لذا جامعه حسابداران رسمی برای اعتلای حرفه لازم است که قیمت خدمات حسابرسی را در سایت ارایه کند وصاحبکاران در صورت استعلام از حسابرسان، توسط حسابرسان به سایت ارجاع داده شوند با این شیوه عمل دامنه انتخاب صاحبکاران به صلاحیت حرفه ای وامکانات مالی وپرسنلی معطوف شود ونه اینکه با استعلام از حسابرسان تفاوت قیمتهای آنچنانی را در بین حسابرسان برای اخذ یک کار داشته باشیم. این گونه رفتارها غیر حرفه ای ومخالف آیین رفتار حرفه ای است وبه حرفه ای گری آسیب های جدی وارد می کند. حسابرسی مستقل ورسمی دکانداری نیست و اعضایی از حرفه که با این نگرش به فعالیت حرفه ای مشغول هستند خطری جدی برای حسابرسی مستقل وحرفه محسوب می شوند. یادمان باشد که آنچه در آمریکا پس از فروپاشی شرکتهایی نظیر "انرون" و. . . اتفاق افتاد ناشی از شیوه عمل دکانداری حسابرسان مستقل در حفظ ونگهداری صاحبکاران بود. لذا اصلاح آیین رفتار حرفه ای در این خصوص ضروری وجدی است.
9-چالش اجرای سنتی در دنیای ریسکها وسیستم ها ی اطلاعاتی وشبکه های ارتباطی نوین :
تجارت سالهاست که مرزها را در نوردیده وسرمایه مثل شبح در چشم بر هم زدنی دور کره زمین را می پیماید. در حالی که در کشورهای پیشرفته بحث حسابرسی مستمر وحسابرسی کامپیوتری وشبکه ها و. . مطرح ودر حال انجام است ما هنوز در حال تیک زدن وتهیه کاربرگ های حسابداری به سیاق سالهای دور هستیم. این موضوع به کم بودن حجم آموزش ومطالعه در حرفه واز طرفی به ضعف کلی صنعت واقتصاد بر می شود به هر حال ما از حرفه به نسبت آنچه که در کشورهای پیشرفته در جریان است عقب هستیم واین نیاز به صرف هزینه های زیادی دارد که ممکن است بخشی از هزینه آن را حسابرسان از طریق افزایش حق عضویت مجبور به پرداخت شوند.
10-چالش گزارش حسابرسی مبهم وبدون ارایه چشم انداز صحیح از ریسکهای واحدتجاری:
نتیجه وماحصل تمامی آنچه که برای یک حسابرسی مطلوب از ابتدای آن در قالب برنامه ریزی واجرا گرفته تا انتهای آن که پایان اجرای عملیات حسابرسی است به منظور تهیه گزارشی پایش شده در خصوص نتایج عملکرد ووضعیت مالی صاحبکار به منظور استفاده ذینفعان است. لذا آنچه که در این گزارش می آید بایستی موجبات شفافیت بیشتر ریسکها وتهدیدهایی که سازمان برای ذینفعان با آن روبهروست، فراهم آورد و نه اینکه ابهام را افزایش دهد وچشم اندازی در خصوص وضعیت آتی حتی به صورت ضمنی ارایه ندهد. شاید برخی بگویند که وظیفه ارایه چشم انداز به اجتماع، وظیفه مدیران وصاحبکار است ونه حسابرس اما با توجه به تلفیق وظایف بازرسی(که بخشی از ارکان شرکت تلقی می شود) وحسابرسی مستلزم این است که موسساتی که کننده سهامدار وجامعه (اجتماع) هستند (چون در بهترین موقعیت برای ارایه این چشم انداز قرار دارند) این خواسته را برآورده سازند. با این اوصاف بایستی در شیوه و محتوای گزارش حسابرسی کنونی که چه چیز را وچگونگی گزارشگری آن چه که باید وآنچه را که نباید، طرح ریزی مجدد کرد تا بدین منظور ضمن باز تعریف کل فرایند حسابرسی از ابتدا تا انتها به مدل جدیدی از گزارشگری که پاسخگوی نیازهای استفاده کنندگان از گزارش حسابرسی است را، فراهم آورد.
11-چالش ادغام وحرفه ای گری :
این واقعیت را باید پذیرفت که حرفه ای گری در قالب موسسات کوچک حسابرسی شکل نخواهد گرفت، کیفیت کار تضمین نخواهد شد وآموزش حرفه ای مستمر به بن بست خواهد رسید. بسیاری از چالشهای پیش روی جامعه با ادغام موسسات بزرگ خصوصی موجود وتنگ تر کردان دامنه رقابت با موسسات کوچک حل خواهد شد. بنابراین جامعه به جای فشار بر خود تسهیلات لازم برای بزرگ کردن موسسات حسابرسی موجود با کمک به فرایند ادغام آنها وتعیین فرمول های مناسب شراکت باید بردارد. ما نیاز به دو الی سه موسسه بزرگ وحرفه ای داریم واین وضعیت فعلی حاکم بر جامعه با تعداد شرکتهای کوچک بیشمار راهی بر اعتلای حرفه نخواهد گشود وعملا باعث خواهد شد که ماموریت وچشم انداز تعریف شده برای جامعه حسابداران رسمی عقیم بماند. پیشنهاد ادغام توسط موسسات بزرگ بایستی توسط خود این موسسات وبا تشکیل جلسات تا رسیدن به توافقی بهینه وپایدار سریعا در برنامه کار آنها قرار گیرد ودر طی یک دوره برنامه ریزی شده پنج ساله بایستی این چند موسسه بزرگ اکثریت بازار حسابرسی (غیر از سازمان حسابرسی که چندی از چالشها حرفه را به عنوان بی رقیب از جنبه حجم نفرات،قراردادها و. . . دارد و بعضا خارج از آیین رفتار حرفه ای در جامعه عمل می کند) را د راختیار گیرند. در این خصوص سازمان حسابرسی نیز به عنوان یک نهاد تحت پوشش دولت می تواند به این فرایند کمک کند. با این شیوه است که حرفه وحرفه ای ها به خود در جهت اعتلای حرفه کمک می کنند. طبیعی است که همان طور که استاندارگذاری در یک محیط سیاسی شکل می گیرد در آینده نیز این موسسات بزرگ به عنوان وابسته حزب های سیاسی عمل خواهند کرد هر چند که زیر بنای حسابرسی را استقلال تشکیل می دهد. بنابراین بایستی افراد از تجمع به سمت تشکل های کوچک واز آنجا به سمت تشکیل موسسات حرفه ای بزرگ راهنمایی وجهت دهی شوند.
13-چالش عضویت در جامعه وآینده آن:
جامعه در عضوگیری دچار نوسان وافراط و تفریطهای زیادی شده است. از سال اول(که گروهی بدون امتحان پذیرفته شده ودارای علم کافی در این خصوص شناخته شدند) به آن طرف ما هر ساله شاهد کاهش عضوگیری به دلیل سخت تر شدن شرایط امتحانات و شرایط عضو گیری هستیم به گونه ای که به نظر می رسد توافق نا نوشته ای مبنی بر پذیرش تعداد ثابتی در هر سال (آنهم به تعداد اندک) هستیم. این موضوع به راحتی با تغییر آیین نامه ودستورالعمل پذیرش حسابدارن رسمی هر چند سال یک بار برای محدود کردن پذیرش عضو گیری با تحمیل شرایط جدید صورت می گیرد. ما بایستی از این بازی های دست برداریم ویک بار برای همیشه جلوی اغتشاش در عضو گیری را(که با حمایت لابی های خاصی صورت می گیرد) پایان دهیم. هر چند که به حسابرسان مشتاق حسابدار رسمی شدن هم باید گفت خبری نیست؟! چرا که گرفتن کارت عضویت به معنی تعهد بیشتر ومنفعت کمتر برای تازه رسیده هاست.
14-چالش آیین رفتار حرفه ای :
آیین رفتار حرفه ای در پاره ای از موارد نیاز به تغییر وتعدیل دارد بحث هایی نظیر بیمه شدن حسابرسان شاید شرایط رفتار حرفه ای حاکم بر آنها را از اینکه کارهای حسابرسی وغیر حسابرسی صاحبکار را نپذیرند، تغییر دهد چراکه اگر بیمه گزار تمامی مسولیت ناشی از گزارش نادرست حسابرسان را در جبران خسارت بپردازد شاید بحث استقلال کم رنگ تر شود (هر چند عملی مخالف با استانداردهای حسابرسی انجام شده باشد). همچنین موضوعاتی نظیر ظرفیت کاری ویا استعلام ها ومناقصات و. . شاید نیاز به بازنگری داشته باشد. که تشکیل یک گروه کاری برای اصلاح این موارد بایستی در دستور کار جامعه قرار گیرد.
15-چالش خدمات اعتبار دهی تعریف نشده:
میزان تنوع خدمات اعتبار دهی قابل ارایه توسط حسابرسان مستقل روز به روز در حال افزایش است به گونه ای که علاوه بر اعتباردهی عناصر مالی کمّی، عناصر مالی غیر کمّی را نیز در بر می گیرد. اما آنچه که در کشور ما وجود دارد محدودیت تنوع خدمات قابل ارایه اعتباردهی به عناصر صورتهای مالی واقعی وپیشبینی شده(که خدمت جدیدی است) است. اگر قرار است حرفه از رشد خوبی در حوزه خدمات قابل ارایه، برخوردار باشد، بایست ضمن فرهنگ سازی در این خصوص نسبت به تدوین استانداردهای چگونگی انجام وارایه اینگونه خدمات اقدام لازم صورت پذیرد.
مهدی غلام زاده
کارشناس ارشد حسابداری
آدرس:رازنامه
منبع:چالشهای حرفه حسابرسی در ایران